تحلیل رفتار متقابل که اغلب به اختصار TA نامیده می شود، یک نظریه روانشناختی است که به پویایی پیچیده تعاملات و روابط انسانی می پردازد. این نظریه بینش‌های ارزشمندی را در مورد نحوه ارتباط افراد، تصمیم گیری و مشارکت در تعاملات اجتماعی ارائه می دهد. این رویکرد چند وجهی برای درک رفتار انسان نه تنها در زمینه روانشناسی بلکه در آموزش، مشاوره و توسعه سازمانی نیز کاربرد دارد. در این مقاله، مفاهیم اساسی تحلیل رفتار متقابل را بررسی کرده و اصول و کاربردهای عملی آن را در تقویت ارتباطات بین فردی سالم‌تر و مؤثرتر روشن می‌کنیم.
تحلیل رفتار متقابل چیست؟
تحلیل رفتار متقابل یا Transactional Analysis که به‌اختصار TA خوانده می‌شود، یک نظریه و روش درمانی روانکاوانه است که روان‌پزشک کانادایی به نام اریک برن Eric Berne در سال 1950 پایه‌گذاری کرده است. این تئوری روش تعامل کردن با دیگران و ارتباط‌گیری با آن‌ها را بیان می‌کند و با استفاده از این تکنیک روابط بین افراد می‌تواند شناسایی و تحلیل شود. این تئوری یکی از پرکاربردترین و راحت‌ترین روش‌ها در حل مشکلات احساسی و رفتاری است و به همین دلیل در میان جامعه روان‌شناسان محبوبیت بسیار زیادی یافته و از جایگاه خوبی برخوردار شده است. در ادامه بخشی از مطالب و موضوعاتی را که در ارتباط با تحلیل رفتار متقابل به شما کمک خواهد کرد برایتان شرح می‌دهیم.
حالت‌های مختلف شخصیت در تئوری تحلیل رفتار متقابل
هر فردی در روزمره زندگی‌اش زمانی که در حال گفت‌وگو با افراد دیگر است یا درون خودش، در یکی از حالت‌های شخصیتی زیر قرار می‌گیرد:
- والد
- بالغ
- کودک
تعریف والد
منظور از والد بخشی از شخصیت درونی شماست که تحت تأثیر والدین و خانواده شما شکل گرفته است؛ برای مثال ممکن است پدر شما فردی باشد که زود عصبانی می‌شود و به اتفاقات اطراف خود واکنش نشان می‌دهد. شما در اثر این رفتار ممکن است وقتی عصبانی می‌شوید، متوجه شوید خودتان نیز در حال فریاد زدن و گفتن چیزهایی که پدرتان هنگام عصبانیت از آن‌ها استفاده کرده است باشید.
نکته‌ای که حتماً به آن باید توجه کرد این است که تمامی رفتارهایی که والدین یا بزرگ‌ترها دارند، صرف‌نظر از اینکه رفتار خوب هستند یا بد کودک آن‌ها را مانند حقیقت و روش زندگی می‌داند و آن‌ها را تقلید می‌کند و در پس‌زمینه ذهنش به‌گونه‌ای شکل می‌گیرد که بهترین و درست‌ترین کار همانی است که والدینم انجام داده‌اند.
ممکن است برایتان سؤال شود تنها والدین در شکل‌گیری شخصیت والد نقش دارند؟ در جواب باید بدانید تماشای تلویزیون و محیط اطراف کودک نیز تأثیرگذار است، اما بخش عمده آن را والدین و خانواده به خود اختصاص می‌دهد؛ درنتیجه شخصیت والد، مجموعه‌ای از رفتارهایی است که در دو گروه والد حمایت‌گر و والد انتقادگر قرار می‌گیرد که هر دوی آن‌ها بعد مثبت و منفی را دارا هستند.
تعریف بالغ
منظور از شخصیت بالغ بعد شخصیتی‌ای است که با منطق هر فرد سر و کار دارد. درواقع در حالت بالغ و بزرگ‌سالی ما خود واقعی‌مان را نشان خواهیم داد (منطقی و آگاه و همین‌طور که احساساتمان متناسب با موقعیتی که در آن هستیم خواهد بود)؛ برای مثال زمانی که در خطر چیزی هستیم، احساس مناسب آن موقعیت ترس است که ما را تشویق می‌کند برای اجتناب از آن خطر اقدام به انجام کاری کنیم. در شخصیت بالغ، ما از خود و تأثیر خود بر دیگران آگاه هستیم و آنچه را در اطرافمان می‌گذرد در نظر می‌گیریم و تجزیه و تحلیل می‌کنیم.
برای مثال ممکن است همکار شما با شما بدرفتاری داشته باشد. طبق شخصیت والد ممکن است شما نیز رفتار بد متقابل با این فرد داشته باشید، اما در تیپ شخصیتی بالغ شما با خودتان فکر می‌کنید و تجزیه و تحلیل می‌کنید: با خود فکر می‌کنید ممکن است چه دلیلی برای این رفتار داشته باشد و از او می‌پرسیم، یا اینکه شاید روز سختی را سپری کرده است یا اینکه ممکن است ما کاری را انجام داده‌ایم که او را عصبانی کرده است و ما از آن مطلع نیستیم و… در این صورت ما با خود فکر می‌کنیم و چاره‌ای برای این موضوع می‌اندیشیم و اوضاع را مرتب خواهیم کرد.
تعریف کودک
شخصیت کودک تمامی احساسات درونی ما را شامل می‌شود. زمانی که یک کودک متولد می‌شود (هنوز تحت تأثیر محیط قرار نگرفته است) و تنها چیزی که با خود به همراه دارد، از نیروهای وجودی و درونی اوست که یکی از مهم‌ترین رفتارها و عملکردهای این شخصیت، لذت بردن بدون درد است. امروزه از آن به‌عنوان کودک درون نیز یاد می‌شود. اگر در ارتباط با فردی بتوانید این نیرو یا کودک درون او را آشکار کنید، آن زمان می‌توان گفت شما می‌توانید رابطه عمیق و صمیمی با یکدیگر داشته باشید.
تمایل یک فرد به بیشتر خوابیدن، پابرهنه روی چمن راه رفتن، داد زدن در مکان‌های خاص را می‌توان حالت‌هایی از شخصیت کودک دانست.
چگونه می‌توان روابط محل کار را از طریق ارتباطات بهبود بخشید؟
برقراری ارتباط در محل کار بسیار مهم است و اگر این ارتباط قوی نیست، حتماً باید آن را بهبود بخشید. توانایی تبادل اطلاعات ایده‌ها و برقراری ارتباط با همکار یکی از ضروری‌ترین مهارت‌ها در بسیاری از شغل‌هاست. با ما همراه باشید تا درباره بهبودی برقراری ارتباط در محل کار بیشتر بیاموزید.
ارتباطات محل کار بیشتر در حوزه تبادل اطلاعات میان کارکنان در یک محیط کاری است. این ارتباطات شامل مکالمات رودررو، ایمیل‌ها، پیام‌های چت، ویدئو کنفرانس، تماس‌های تلفنی و سایر روش‌های مورد استفاده برای انتقال اطلاعات در محل کار می‌شود. ارتباطات غیرکلامی مانند تماس چشمی یا eye contact، زبان بدن یا body language و لحن صدا نیز از جنبه‌های مهم ارتباط در محل کار هستند.
چرا ارتباط در محیط کار لازم است؟
ارتباطات خوب در محل کار تضمین می‌کند کارها به‌خوبی پیش می‌روند و یک محیط کاری با جو مثبت ایجاد شده است و ناکارآمدی‌ها از بین خواهد رفت. یک ارتباط مؤثر باید به‌طور دقیق اطلاعات را در عین حفظ یا بهبود روابط انسانی منتقل کند.
ارتباطات نادرست عواقب خوبی برای یک تجارت ندارد. طی نظرسنجی‌ها نشان داده شده است 28 درصد از کارمندان به‌دلیل داشتن ارتباط ضعیف همکاری نتوانسته‌اند پروژه‌های مهم خود را به پایان برسانند. این ممکن است که سالانه چندین هزار دلار به تجارت‌ها خسارت وارد کند.
چگونه ارتباط را در محل کار بهبود دهیم؟
ارتباط در محل کار از خود فرد شروع می‌شود، اما به همین جا ختم نمی‌شود. فرهنگ کاری، فناوری‌ها و پروتکل‌ها همگی می‌توانند در تأثیرگذاری ارتباطات در محل کار شما نقض داشته باشند. در اینجا چند راه برای بهبود ارتباطات در محل کار آورده شده است:
- روی مهارت‌های ارتباطی فردی کار کنید
برقراری ارتباط مؤثر با همکاران خود کلید داشتن تجربه‌ای مثبت و خوب در کار است. اگر می‌خواهید مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنید، در اینجا چند نکته را هنگام تعامل با همکاران در نظر داشته باشید:
به نشانه‌های غیرکلامی توجه کنید
لحن سخن گفتن و زبان بدن می‌توانند چیزهایی را بیان کنند که کلمات قادر به بیان کردن آن نیستند. تشخیص لحن در ارتباطات بر پایه چت یا متن بسیار دشوار است. اگر در برقراری ارتباط با ایمیل و چت با فردی مشکل دارید، روشی جایگزین مانند کنفرانس ویدئویی یا ملاقات حضوری را به فرد مقابلتان پیشنهاد دهید.
گوش دادن فعال را بیاموزید
ارتباط شما و همکارتان ارتباطی دوطرفه است؛ پس سعی داشته باشید در حین گوش دادن به طرف مقابل، قصد و احساسات او را دربیابید.
بازخورد سازنده دهید
اگر شما در یک تیم عضو هستید یا با همکاران خود در یک شرکت کارمند هستید، باید به کار تک تک افراد احترام بگذارید. اگر انتقادی دارید، سعی کنید راه‌حلی را هم برای بهبودی آن ارائه دهید و نه اینکه صرفاً بخواهید ایراد بگیرید.
در جلسات شرکت کنید
جلساتی که دستور کار و یادداشت‌های قبل در آن مرور خواهد شد حتماً شرکت کنید تا بفهمید چه چیزی در حال بحث است و چگونه می‌توانید در این بحث و گفت‌وگو مشارکت داشته باشید. به آنچه گفته می‌شود توجه کنید، درصورت نیاز یادداشت‌برداری کنید و سؤالات مربوط خود را بپرسید.
- به‌درستی انتخاب کنید که با کدام روش می‌خواهید ارتباط برقرار کنید.
- جلسات را کارآمد کنید.
- برای هر جلسه یک دستور کار و اهداف خاص تعیین کنید، سعی کنید در همین حیطه فعالیت داشته باشید.
- دستور کار و سایز مطالبی را که مورد بحث قرار خواهند گرفت، مانند ارائه‌ها، قبل از موعد برای تیم ارسال کنید تا افراد فرصتی برای بررسی آن‌ها داشته باشند.
- فقط افرادی که حضور آن‌ها الزامی است دعوت کنید.
- مطمئن شوید تجهیزات فنی زودتر از موعد کار می‌کنند.
- در نظر بگیرید آیا جلسه در وهله اول بهترین راه برای برقراری ارتباط است یا خیر.
- شروع و پایان جلسات به‌موقع باشد.
- فرهنگ باز ایجاد کنید
ایجاد محیطی قابل اعتماد و کلید برقراری ارتباط خوب در محل کار است. مردم باید احساس راحتی کنند نگرانی‌های خود را بگویند، سؤال کنند و ایده‌های خود را به اشتراک بگذراند.
- جلسات منظم یک به یک یا تیکی را برنامه‌ریزی کنید.
مثال ارتباطات مکمل یا متضاد در تحلیل رفتار متقابل
ارتباطات مکمل
در یک ارتباط مکمل، در اثر ارتباط هر دو فرد نهایت نتایج مثبت و مؤثر ایجاد می‌شود؛ برای مثال اگر یک فرد بالغ A از یک فرد بالغ B تشکر و قدردانی کند و فرد بالغ B پاسخ تشکر و قدردانی او را به‌درستی بدهد این یک ارتباط مکمل است که مؤثر و سودمند نیز هست.
ارتباطات متضاد
در یک ارتباط متضاد یا متقاطع اگر فرد بالغ A از فردی با تیپ شخصیتی کودک B یا والد انتقاد کند، ممکن است پاسخ خوبی را دریافت نکند؛ برای مثال فرد بالغ A خطاب به فرد B می‌گوید کار ما آن‌طور که برنامه‌ریزی کرده بودیم عملی نشد، بیایید آن را مرور کنیم و راه‌حل آن را دریابیم.
فرد والد یا کودک B ممکن است به دو صورت پاسخ دهد:
- اگر در حالت کودک باشد: چرا همیشه آن‌قدر از من انتقاد می‌کنید؟ به گونه‌ای که انگار من هیچ کاری را نمی‌توانم به‌درستی انجام دهم.
- اگر در حالت والد باشد: چرا باید تمامی این وظایف بر عهده من باشد؟ خودت تمامی کارهایت را انجام بده.
سخن پایانی
مهارت‌های ارتباطی به این دلیل مهارت نامیده می‌شوند که می‌توان آن‌ها را آموخت و برای تسلط بر آن‌ها نیاز به تمرین و تکرار داریم. امیدواریم مقاله ما درباره تحلیل رفتار متقابل و تحلیل رفتار متقابل در کسب و کار برای شما مفید واقع شده باشد و از خواندن آن لذت برده باشید.
