استراتژی‌های بسیاری وجود دارد که در شرکت‌ها، سازمان‌ها و مجموعه‌های کاری خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد تا عملکرد و کارایی کلی سیستم کاری افزایش پیدا کند. یکی از همین روش‌ها «چرخش شغلی» است. از جمله دلایل چرخش شغلی می‌توان تلاش برای توانمندتر کردن نیروی انسانی سازمان را نام برد. اما این استراتژی می‌تواند رویکردهای مختلفی در سازمان داشته باشند. به همین خاطر در ادامه قصد داریم تا به بررسی چرخش شغلی، مزایا و معایب و دیگر مباحث پیرامون آن بپردازیم تا بتوانیم دید واضح‌تری نسبت به این روش داشته باشیم و در صورت نیاز، از آن به شکل مناسب در محیط کاری خود استفاده کنیم. اگر ایجاد چرخش کاری در محیط کار برای شما نیز دغدغه ایجاد کرده، با ما همراه شوید.
چرخش شغلی چیست؟
چرخش شغلی «Job Rotation» تکنیکی برای افزایش قدرت یادگیری و یکی از راه‌های افزایش انگیزه کارکنان در محیط‌های کاری است. چرخش شغلی، همانطور که از نام آن هم مشخص است، به جابه‌جایی کارکنان بین مسئولیت‌ها و مناصب مختلف در یک شرکت یا سازمان اشاره دارد.
این جابه‌جایی یا چرخش‌ها اغلب موقتی بوده و به‌صورت افقی در یک سطح کاری انجام می‌شود (یعنی ترفیع محسوب نمی‌شود) و پس از مدتی کارکنان به جایگاه و مسئولیت اصلی خود بازمی‌گردند. این کار در نهایت سبب افزایش یادگیری و گسترش محدوده‌ی فعالیت‌های آنان می‌شود که بر عملکرد کلی سازمان هم تأثیر می‌گذارد. در ادامه به بررسی اهمیت چرخش شغلی در سازمان خواهیم پرداخت.
اهمیت چرخش شغلی در سازمان
چرخش شغلی به عنوان ابزاری مؤثر برای اجرای موفقیت‌آمیز استراتژی منابع انسانی در نظر گرفته می‌شود. این روش در مورد استقرار کارکنان در مکان مناسب است که بتوانند حداکثر نتایج را ارائه دهند. در دنیای امروز، این روش می‌تواند به عنوان بهترین استراتژی برای یافتن جایگزین فوری یک کارمند با ارزش بالا از درون سازمان باشد.
یافتن مناسب‌ترین افراد و جابه‌جایی آن‌ها به مسئولیت‌های دیگر یک سطح، کار دشواری است. چرخش شغلی به مدیران منابع انسانی کمک می‌کند تا تعیین کنند چه کسی می‌تواند توسط چه کسی جایگزین شود و یک تناسب مناسب و مفید ایجاد کند. برای مثال:
- یک پرستار ممکن است بین موقعیت‌های بخش زایمان و سالمندان جابه‌جا شده و به پرستاری در معرض مسائل مختلف و تجربه در مراقبت از طیف وسیعی از بیماران تبدیل شود!
- یک کارمند بازاریابی می‌تواند برای مدت کوتاهی به سمت فروش منتقل شود تا نیازهای مشتریان را بهتر درک کرده و فرآیندهای فروش در شرکت را بیاموزد!
- یک کارمند تولیدی ممکن است بین موقعیت‌های شغلی دیگر جابه‌جا شود تا استرس فیزیکی مورد نیاز موقعیت‌های خاص کاهش یابد!
مثال‌های فوق می‌تواند در مورد هر محیط کار سازمانی یا شخصی در زمینه چرخش شغلی مورد توجه قرار بگیرد. بنابراین اهمیت این استراتژی فقط منحصر به یک پروژه یا سازمان خاص نیست، بلکه در هر محیط کاری می‌تواند انجام شود.
مزایای چرخش شغلی چیست؟
چرخش شغلی می‌تواند با مزایای بسیاری برای کارفرمایان و کارکنان همراه باشد تا هریک از آن‌ها احساس بهتری نسبت به فعالیت‌های سازمان داشته باشند. از جمله مزایای چرخش شغلی در سازمان می‌توان چنین مواردی را بیان کرد:
- انتقال دانش
اگر یک کارمند همیشه در یک بخش مشخص از سازمان فعالیت کند، در صورتی که کارمند دیگر در بخش دیگر سازمان به دلیل یک اتفاق غیرمنتظره از دسترس خارج شود، کارمندان دیگر نمی‌توانند جای آن را حتی به‌صورت موقت برای سازمان پر کنند، چراکه از دانش و مهارت مربوط به بخش‌های دیگر اطلاعی ندارند. اما چرخش شغلی در سازمان سبب می‌شود تا کارمندان با مهارت‌ها و دانش سایر بخش‌های کاری آشنا شده و با کل فرآیند کار در یک مجموعه آشنایی داشته باشند. در این صورت یک کارمند می‌تواند به غیر از نقش اصلی خود در سازمان، در صورت نیاز در سایر بخش‌ها نیز فعالیت مفید داشته باشد!
[irp posts=”8406″ ]
- انعطاف‌پذیری
«انعطاف‌پذیری» خود یکی از استراتژی‌های مهم سازمانی در عصر حاضر است که کمک می‌کند وظایف سازمانی از حالت خشک و سخت خارج شده و یک حالت پویا پیدا کند. این کار به واسطه‌ی افزایش توانایی و محدوده فعالیت کارمندان می‌تواند ایجاد شود. چرخش شغلی در سازمان می‌تواند انعطاف‌پذیری را به همراه داشته باشد. در نتیجه کارمندان و نیروی انسانی یک سازمان قدرت بیشتری پیدا می‌کنند و می‌توانند نه تنها به همدیگر در انجام فعالیت‌ها کمک کرده، بلکه در صورت لزوم کارها را به شکل خلاقانه‌تر و متفاوتی به نتیجه برسانند!
- استعدادیابی
وقتی یک کارمند در طول دو تا چهار سال بتواند در چندین جایگاه شغلی یک سازمان فعالیت کند، به‌طبع پس از مدتی می‌تواند بفهمد که در کدام جایگاه بیشترین استعداد را دارد و بهترین بازدهی را می‌تواند داشته باشد. این کار به سازمان نیز این امکان را می‌دهد تا ببیند که هریک از کارمندان در چه جایگاهی می‌توانند بیشترین کارآمدی را برای سازمان داشته باشند. چرخش شغلی برای مدیران بخش‌های مختلف نیز کارساز است. مدیران نیز می‌توانند با قرار گرفتن در جایگاه‌های مدیریتی مختلف، در نهایت به استعداد برتر مدیریتی خود در یک بخش خاص پی ببرند!
- آمادگی برای ترفیع رتبه
وقتی یک مدیر به‌صورت چرخشی در جایگاه‌های مدیریتی مختلف مانند مدیریت فنی، مدیریت داخلی، مدیریت فروش و… قرار می‌گیرد، در نهایت ضمن این که می‌تواند بفهمد در کدام جایگاه مدیریتی بهترین عملکرد را دارد، می‌تواند برای پذیرش مدیریت کل یک سازمان آمادگی پیدا کند. همچنین کارمندان نیز با تسلط بر بخش‌های مختلف کاری می‌توانند برای پذیرش پست مدیریت یک بخش خاص آمادگی پیدا کنند. البته این به معنی آن نیست که حتماً در جریان چرخش کارکنان، ترفیع رتبه وجود دارد، بلکه ممکن است این ترفیع اصلاً اتفاق نیفتد، اما شکی نیست که می‌تواند کارمند را توانمندتر کرده و حقیقتاً به وی روحیه مدیریت ببخشد!!
[irp posts=”11758″ ]
موارد فوق از جمله مزایای چرخش شغلی در محیط‌های کاری مختلف هستند که می‌توانند به کل سیستم و فرآیند کاری یک مجموعه سرعت و قدرت بیشتری ببخشند. در ادامه به بررسی معایب چرخش شغلی می‌پردازیم.
معایب چرخش شغلی
ضمن بررسی مزایای چرخش شغلی باید به بررسی معایب چرخش شغلی نیز بپردازیم تا بتوانیم یک دیدگاه کلی نسبت به این استراتژی کاری داشته باشیم. بنابراین در بیان معایب چرخش شغلی می‌توان چنین مواردی را بررسی کرد:
- وقفه و ناکارآمدی
- وقفه و ناکارآمدی
در جریان چرخش شغلی کارکنان در سازمان، تا کارمندان با وظایف بخش دیگری که به آن‌ها واگذار شده، آشنا می‌شوند، ممکن است ناکارمدی ایجاد شده و حتی در روند انجام صحیح کارها وقفه‌های موقت ایجاد شود!
- درگیری و کاهش انگیزه
ممکن است در جریان چرخش شغلی کارکنان، یک کارمند که وظیفه جدیدی به وی محول می‌شود، هنوز درگیر پست قبلی خود باشد و این کار به عملکرد وی آسیب بزند. همچنین ممکن است فرد در جایگاه اصلی خود در سازمان ارتباطات بسیار قوی داشته باشد و در وظیفه جدید نتواند این ارتباطات را به سرعت ایجاد کند و این امر سبب کاهش انگیزه وی شود!
- انحراف از پیشرفت‌های عمودی
معمولاً چرخش شغلی کارکنان در سازمان به‌صورت افقی و در یک سطح کاری صورت می‌گیرد. این کار ضمن تمام مزایای که دارد، ممکن است یک شخص را از مسیر اصلی کاری خود دور کرده و از ترفیع گرفتن وی جلوگیری کرده یا آن را به تأخیر بیندازد. ممکن است وقتی یک شخص در جایگاه خود به کارش ادامه می‌دهد، بسیار سریع‌تر بتواند پله‌های ترقی در سازمان را طی کرده و به جایگاه‌های بالاتر شغلی صعود کند. اما چرخش شغلی این روند را با تأخیر یا وقفه روبه‌رو می‌کند!
- نارضایتی
در جریان چرخش شغلی کارکنان، ممکن است کارمندانی که شغل خود را دوست دارند، در صورت انجام سایر مسئولیت‌ها از خود نارضایتی بروز دهند و علاقه‌ای به انجام سایر بخش‌های شغلی سازمان نداشته باشند!
می‌بینید که دلایل چرخش شغلی در مزایای این کار بسیار موجه به نظر می‌رسد، اما وقتی می‌بینیم که معایب این استراتژی نیز زیاد هستند، ممکن است از انجام آن پشیمان شویم. اما لازم است بدانید که معایب چرخش شغلی با یک مدیریت قوی می‌توانند رفع شوند. یک مدیر قوی باید شرایط کارمندان خود را در نظر بگیرد و سپس دست به چرخش شغلی بزند. آنگاه نارضایتی، وقفه یا ناکارآمدی ایجاد نخواهد شد!
نحوه اجرای چرخش شغلی در سازمان
نحوه اجرای چرخش شغلی در سازمان با نکات بسیاری همراه است تا این استراتژی در خدمت پیشرفت سازمان قرار بگیرد. بنابراین در اجرای چرخش شغلی باید موارد زیر را در برنامه کار قرار داد:
- تعیین هدف و چهارچوب زمانی مشخص
هدف از چرخش شغلی باید از ابتدا مشخص شود. چرخش شغلی ناکارآمد باعث سردرگمی نقش شده و کار را مختل می‌کند. زمانی‌که کارمندان بدون هیچ هدف خاصی جابجا می‌شوند، این کار می‌تواند سبب ناامیدی آن‌ها شود.
- آموزش کارمندان قبل از چرخش
قبل از چرخاندن افراد از آمادگی کافی ایشان اطمینان حاصل کنید. فقدان دانش و توانایی باعث کاهش انگیزه و افزایش زمان لازم برای رسیدن به بهره‌وری بهینه می‌شود. شرکت‌ها می‌توانند با ارائه مطالب آموزش الکترونیکی مرتبط با نقش قبل از چرخش، انتقال بین نقش‌ها را آسان‌تر کنند. گزینه دیگر تعیین یک مربی در طول فرآیند چرخش است. یک مربی که کارمندان می‌توانند برای پاسخ به سؤالات و ارائه آموزش در مورد نقش به او مراجعه کنند.
- ایجاد طرح و فرآیند
برای هر نقشی که در چرخش شغل دخیل است، برنامه‌ای ایجاد کنید. حوزه‌های کاری، مهارت‌ها و دانشی که کارکنان باید روی آن‌ها تمرکز کنند را مشخص نمایید. هر موقعیت می‌تواند منبعی برای آموزش در اختیار کارکنان قرار دهد. برنامه‌ریزی و مستندسازی فرآیندها خطرات ناکارآمدی را به حداقل می‌رساند تا کارکنان را برای سناریوهای غیرمعمولی که در هر نقش دخیل هستند، آماده کند.
- هماهنگی چرخش شغلی با مسیرهای شغلی کارکنان
سعی کنید چرخش شغلی را با در نظر گرفتن اهداف شغلی یک کارمند اجرا کنید. با برنامه‌ریزی یک سری مشاغل که کارمند می‌تواند به آن‌ها بچرخد، برنامه چرخش شغلی می‌تواند کارمندان را در راستای مسیر شغلی موردنظر خودشان نگه‌دارد و آن‌ها را برای تغییرات یا ترفیع‌های آینده آماده کند. این کار اغلب نارضایتی کارکنان را از بین برده و سبب رضایت خاطر آن‌ها خواهد شد.
- تعیین اهداف قابل اندازه‌گیری
برای هر شغل در برنامه چرخش باید اهداف خاصی وجود داشته باشد. این کار تضمین می‌کند که مدیران می‌توانند موفقیت کارکنان را اندازه‌گیری کنند. علاوه بر این، تعیین اهداف قابل اندازه‌گیری به کارکنان کمک می‌کند تا نقش خود را درک کرده و آن‌ها را تشویق می‌کند تا در هنگام یادگیری هر موقعیت جدید مستقل‌تر شوند.
- جمع‌آوری بازخورد از همه طرف‌های درگیر
بازخورد سازنده بخش اساسی هر برنامه توسعه است. پس افراد را تشویق کنید تا در مورد تمام جنبه‌های چرخش شغلی به تیم مدیریت بازخورد بدهند. این کار به شما کمک می‌کند تا روند چرخش را بهبود بخشیده و همچنین شکاف‌هایی را در فرآیندهای تجاری خود پیدا کنید را رفع نمایید. همچنین، مدیران باید موفقیت کارکنان را در نقش نظارت کنند و به‌صورت مرتب بازخورد ارائه کنند تا بتوانند از آن برای پیشرفت شغلی خود استفاده کنند.
همانطور که قبلاً هم گفته شد، یک مدیریت خوب می‌تواند معایب چرخش شغلی را برطرف کرده و مزایای بیشتری به آن بیفزاید. بنابراین سعی کنید اصول فوق را در اجرای چرخش سازمانی به خوبی رعایت نمایید تا بتوانید از این استراتژی در جهت بهبود وضعیت خود و توسعه کارمندان استفاده کنید.
جمع‌بندی
چرخش شغلی یک رویکرد مدیریتی است که در آن کارکنان بین دو یا چند وظیفه یا شغل در فواصل زمانی معین جابه‌جا می‌شوند تا آن‌ها را در معرض تمام بخش‌های یک سازمان قرار دهند. این یک رویکرد از پیش برنامه‌ریزی شده با هدف آزمایش مهارت‌ها و شایستگی‌های کارمند، به منظور قرار دادن او در مکان مناسب است. علاوه بر آن، چرخش شغلی در سازمان از یکنواختی کار می‌کاهد و تجربه گسترده‌تری به تمام مجموعه می‌دهد.
همچنین به آن‌ها کمک می‌کند تا بینش بیشتری کسب کنند. چرخش شغلی یک تمرین خوب برنامه‌ریزی شده برای کاهش کسالت ناشی از انجام یک نوع کار روزمره و کشف پتانسیل‌های پنهان یک کارمند است. با اجرای چرخش شغلی در شرکت یا هر نوع کسب‌وکار به شکل صحیح می‌توان هم به پیشرفت تک‌تک کارکنان کمک کرد و هم شرکت را در مسیر کاری موفق‌تری قرار داد.
