هنگامی که در سیستم‌های منابع انسانی میان آموزش، تجزیه و تحلیل، ارزیابی عملکرد کارکنان، جذب و… پیوستگی و ارتباط معناداری وجود نداشته باشد موجب ناکارآمدی سیستم می‌شود؛ به همین دلیل سیستم‌های منابع انسانی برای همپوشانی و ارتباط قوی میان هر یک از اجزا از انواع مدل‌های شایستگی استفاده می‌کنند تا کارایی سیستم را افزایش دهند. در واقع شایستگی به مجموعه‌ای از مهارت‌ها، علایق، دانش، خصوصیات شخصیتی، توانمندی‌ها و تجربه‌های مرتبط با شغل اطلاق می‌شود.
سازمان‌های موفق دریافته‌اند که تدوین و طراحی یک فرایند مناسب جهت شناسایی مهارت‌های کارکنان به منظور استخدام آنها به افزایش بهره‌وری و کیفیت کار سازمان کمک شایانی می‌کند. از این رو با طراحی مدل شایستگی، موفقیت سازمان را به نوعی تضمین می‌کنند. مدل‌های شایستگی به کسب‌وکارهای مختلف کمک می‌کند تا افراد بااستعدادی را جذب کنند که عملکرد آنها متناسب با اهداف سازمان باشد؛ بنابراین اجرایی شدن انواع مدل شایستگی در موفقیت و پیشرفت سازمان‌ها نقش چشم‌گیری دارد.
ما در این مقاله قصد داریم به معرفی انواع مدل شایستگی، کاربرد مدل شایستگی و گام‌های اصلی برای طراحی مدل شایستگی بپردازیم.
- مدل شایستگی چیست؟
- انواع مدل شایستگی
- گام‌های اصلی برای تهیه انواع مدل‌های شایستگی
- کاربرد انواع مدل شایستگی در کسب و کار
از انواع مدل‌های شایستگی منابع انسانی می‌توانیم برای تمامی کارکنان، رهبران و همچنین رشته‌های حرفه‌ای و عملکرد تجاری بهره ببریم. به عبارتی می‌توان گفت مدل‌های مختلف شایستگی، موفقیت را برای هر نوع شغلی تعریف می‌کنند. معمولاً هر یک از مدل‌ها شامل استانداردهای مهارتی و رفتارهای کلیدی برای تمام سطوح مختلف شغلی هستند.
مدل شایستگی چیست؟
شایستگی توانایی استفاده از مهارت‌ها، دانش و توانایی‌هایی است که منجر به موفقیت کارکنان و سازمان می‌شود. در حقیقت مدل شایستگی نوعی راهنمای مسیر است که در آن نیازهای رفتاری، دانش و مهارت‌های لازم مشخص شده است. به طور کلی می‌توان گفت که به مجموعه شایستگی‌هایی که جهت عملکرد اثربخش شغلی کارکنان اعمال می‌شود، مدل شایستگی گفته می‌شود.
انواع مدل شایستگی چیست؟
مدل‌های شایستگی به کارکنان یک مجموعه کمک می‌کند تا بتوانند درک صحیحی از سطح عملکرد و رفتارشان داشته باشند؛ بنابراین در میان انواع مدل‌های شایستگی منابع انسانی، انتخاب مدل شایستگی متناسب با سازمان خود بسیار حائز اهمیت است.
در این قسمت قصد داریم به انواع مدل شایستگی اشاره کنیم:
- مدل شایستگی اساسی
یکی از ویژگی‌های مهم کارکنان، برخورداری از مهارت‌های اساسی و پایه است که مدل شایستگی اساسی به همین ویژگی‌ها اشاره دارد. در واقع کاربرد مدل شایستگی اساسی، تشخیص نیروی کار متخصص و ماهری است که از مهارت‌های ارتباطی پایه برخوردار باشد.
[irp posts=”10342″ ]
- مدل شایستگی شغلی
مدل شایستگی شغلی یکی دیگر از انواع مدل شایستگی است که به مجموعه مهارت‌هایی اشاره دارد که کارکنان با توجه به نوع حرفه و شغل خود بایستی از آن برخوردار باشند. در مدل شایستگی شغلی به تمامی عناصر تحصیلی، آموزشی و تجربیات فردی که برای هر شغلی لازم است، اشاره شده است. برخورداری از مهارت‌های حرفه‌ای لازم موجب پیشرفت شغلی فرد خواهد شد و در پیشبرد اهداف سازمان به وی کمک خواهد کرد.
- مدل شایستگی عملکردی
یکی از انواع مدل‌های شایستگی منابع انسانی، مدل شایستگی عملکردی است که هر کارمندی علاوه بر شایستگی‌های اساسی به این مدل از شایستگی نیز نیاز دارد. کاربرد مدل شایستگی عملکردی به یک نوع حرفه خاص و یا یک سازمان اختصاص دارد و بر دانش موضوعی، دانش فنی و عملکرد کارکنان در راستای پیشبرد اهداف سازمان نظارت دارد. مهارت‌هایی که در این دسته از مدل شایستگی عملکردی قرار دارند تنها به یک سازمان خاص یا بخش ویژه‌ای مربوط می‌شود؛ برای مثال: بازاریابی، تحقیق، دانش برنامه‌نویسی، مهارت‌های برنامه‌ریزی تجاری، ثبت داده، حسابداری و… نمونه‌هایی از این نوع مدل شایستگی هستند.
- مدل شایستگی سفارشی
با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر سازمان بایستی مدل شایستگی آن سفارشی شود. نکته حائز اهمیت در طراحی مدل شایستگی منحصربه‌فرد برای هر یک از سازمان‌ها، همسو بودن مدل شایستگی با ویژگی‌ها و اهداف سازمان است؛ در نتیجه انتخاب نوع مدل شایستگی در مدل شایستگی سفارشی اهمیت چندانی ندارد و تنها باید به نکته ذکر شده توجه داشت.
- مدل شایستگی رهبری
مدل شایستگی رهبری یکی دیگر از انواع مدل شایستگی است که به مجموعه‌ای از مهارت‌ها اطلاق می‌شود که سازمان‌ها یا شرکت‌ها برای سطوح متنوع مدیریتی خود بایستی آن را انتخاب کند. هنگام استخدام افراد برای جایگاه رهبری و مدیریت سازمان باید به برخی از ویژگی‌های فردی مانند: اخلاق‌کاری، خودمدیریتی، توانایی رهبری و توسعه فردی توجه ویژه‌ای داشت تا بتوانید بهترین فرد را برای رهبری انتخاب کنید.
در هر سازمانی مهارت‌های کافی برای مدیریت در هر سطح مشخص شده است و همین امر به انتخاب صحیح فرد شایسته رهبری برای هر سطح کمک می‌کند. طراحی مدل شایستگی رهبری بر اساس چند مورد از جمله: مهارت‌های ارتباطی، مدیریت راهبردی، برنامه ریزی استراتژیک، قدرت تصمیم‌گیری، مهارت‌های مفهومی، صداقت، هوش تجاری، مدیریت منابع، داشتن هدف و توسعه کارمندان انجام می‌شود.
- مدل شایستگی اصلی
یکی دیگر از انواع مدل‌های شایستگی منابع انسانی، مدل شایستگی اصلی است که بیانگر مهارت‌های اصلی و رفتارهای مورد نیاز برای هر سازمان است؛ چرا که شایستگی اصلی هر سازمانی به اهداف، عقاید، فلسفه و ارزش‌های تعریف شده آن سازمان بستگی دارد. کاربرد مدل شایستگی اصلی این است که تعیین می‌کند که مشارکت و نوع عمل کارمندان به چه صورتی باشد تا سازمان را به سمت ارزش‌ها، اهداف و فلسفه خود هدایت نماید.
[irp posts=”7692″ ]
- مدل شایستگی کاربردی
این نوع از مدل شایستگی شامل رفتارها و مهارت‌های ویژه‌ای هستند که برای یک شغل خاص تعریف می‌شوند.
- مدل شایستگی تفکر تحلیلی
مدل شایستگی تفکر تحلیلی یکی دیگر از انواع مدل شایستگی است که در آن به قدرت فرد در زمینه درک مناسب از تحلیل وضعیت مسائل و نتیجه‌گیری بر حسب اطلاعات معتبر اشاره دارد. کارایی این نوع مدل شایستگی به عنوان یک مهارت اساسی و لازم جهت کسب موفقیت برای سازمان است. مدیرانی که می‌توانند عملکردهای کارکنان را کنترل کنند و در تصمیم‌گیری‌ها به خوبی عمل کنند، بدون شک به آسانی می‌توانند سازمان خود را ارتقاء بخشند.
- مدل شایستگی حل مسئله
توانایی حل مسئله یکی از عوامل موفقیت کارکنان و مدیران سازمان‌ها است. افرادی که بتوانند الگوها و رفتارها را تشخیص دهند و اطلاعات معتبر جمع‌آوری شده را به خوبی تشریح و تحلیل کنند، برای حل مسائل پیشرو راه‌حل‌های خلاقانه‌ای را ارائه می‌دهند. قدرت حل مسئله افراد به افزایش بهره‌وری و کارایی سازمان کمک شایانی می‌کند.
- مدل شایستگی کار تیمی
کاربرد مدل شایستگی کار گروهی به برقراری رابطه مستحکم و پایدار میان کارکنان سازمان و روابط بین سازمانی مربوط می‌شود و برای حوزه‌های سلامت کارایی بسیار زیادی دارد.
گام‌های اصلی برای تهیه انواع مدل‌های شایستگی
روند طراحی مدل شایستگی سازمان‌ها شامل شناسایی مهارت‌ها، توانایی‌ها و ویژگی‌هایی است که عملکرد رهبری یا شغلی اثربخش یک سازمان رقم می‌زند. در این قسمت به سه فرآیند طراحی مدل شایستگی اشاره خواهیم کرد:
۱. فرایند وزارت کار آمریکا
این مدل از شایستگی شامل شایستگی‌های بنیادین، شایستگی‌های مربوط به صنعت و شایستگی‌های مربوط به شغل است که در پنج مرحله مدلسازی شده است:
- مرحله اول مربوط به جمع‌آوری اطلاعات پایه است.
- مرحله دوم به روند تدوین پیش‌نویس انواع مدل شایستگی اشاره دارد که میان اطلاعات مختلف ارتباط برقرار می‌کند.
- مرحله سوم به بازخورد کارشناسان متخصص مربوط می‌شود تا دیدگاه جامع‌تری را به ما ارائه دهد.
- در مرحله چهارم بایستی چهارچوب شایستگی‌ها را اصلاح کرد تا مناسب سازمان باشد.
- مرحله پنجم شامل اعتبارسنجی چهارچوب تدوین شده است که نشان‌دهنده پذیرش مدل ارائه شده است.
۲. فرایند ۸ مرحله ای برای طراحی مدل شایستگی
- گام اول
گام اول طراحی مدل شایستگی در این فرایند شامل هدف‌گذاری برای مدل شایستگی است که نشان‌دهنده کاربرد مدل شایستگی در زمان مناسب است. به عبارت دیگر در این مرحله مشخص می‌شود که مدل شایستگی چه زمانی و در کجا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- گام دوم
گام دوم در طراحی مدل شایستگی بنچ مارکینگ است. در واقع در این گام مدل‌های متفاوت شایستگی در موسسه‌ها و سازمان‌های مشابه بررسی می‌شوند که می‌توانند اطلاعات پایه مناسبی را در اختیار شما قرار دهند.
- گام سوم
گام سوم مصاحبه با افراد مختلف جهت شناخت حرفه و شغل است. یکی از بهترین شیوه‌های مصاحبه، مصاحبه با افرادی است که عملکرد خوبی در گذشته داشته‌اند. از این طریق می‌توانیم اندیشه‌ها و رفتارهای افراد را در موقعیت‌های متفاوت مورد بررسی قرار دهیم. پس از آن با تشریح این اطلاعات به فهرستی از اطلاعات مناسب جهت طراحی مدل شایستگی دست می‌یابیم.
- گام چهارم
تحلیل و تشریح جهت‌گیری‌های استراتژیک به منظور ایجاد همسویی میان عملکرد منابع انسانی، استراتژی‌ها و اهداف سازمان صورت می‌گیرد که با توجه به استراتژی‌ها و اهداف سازمان شایستگی‌های لازم جهت دستیابی به این موارد تعیین می‌شود.
- گام پنجم
در گام پنجم به کمک تحلیل داده‌ها و اطلاعات یک فهرست ابتدایی از شایستگی‌ها تهیه می‌شود که موجب عملکرد بالای کارکنان خواهد شد.
- گام ششم
برای این که فهرست شایستگی‌ها را نهایی کنیم و میزان اهمیت آنها را بسنجیم بایستی گروه‌های کانونی تشکیل دهیم.
- گام هفتم
در این گام جهت درک صحیح شایستگی‌ها بایستی مصادیق رفتاری و همچنین سطوح خبرگی تدوین شود. تمامی مصادیق رفتاری مختص یک سازمان است و به هیچ عنوان قابل کپی نیستند.
- گام هشتم
به‌روزرسانی و ارزیابی مدل شایستگی برای سازمان از اهمیت بالایی برخوردار است. به عبارت دیگر هنگام تغییر شرایط سازمان، مدل‌های شایستگی نیز باید مورد بازنگری قرار بگیرند.
۳. فرایند ۷ مرحله ای برای طراحی مدل شایستگی
- گام اول
در گام اول بایستی هدف‌گذاری برای اجرای استراتژی‌ها صورت بگیرد. از انواع مدل‌های شایستگی منابع انسانی برای اهداف متنوع استفاده می‌شود؛ چرا که این مدل‌ها ابزارهای قدرتمندی هستند که می‌توانند بهره‌وری سازمان را افزایش دهند.
- گام دوم
در گام دوم برای طراحی انواع مدل شایستگی کاربردها و موارد استفاده مدل‌های شایستگی را بیان می‌کنیم تا ما را به نتایج و اهداف مورد نظر برساند.
- گام سوم
در گام سوم جهت کسب اطلاعات بیشتر، منابع و داده‌های معتبری را جمع‌آوری می‌کنیم. از طرفی تحلیل عملکرد نیز اطلاعات خوبی را در مورد شاخص‌های کلیدی و اهداف در اختیار ما قرار می‌دهد.
- گام چهارم
پس از جمع‌آوری منابع و اطلاعات بایستی آنها را مورد بررسی قرار دهیم. با تجزیه و تحلیل منابع، مهارت‌های لازم برای هر شغلی مشخص می‌شود. تجزیه و تحلیل منابع موفقیت زیادی را برای سازمان رقم می‌زند.
- گام پنجم
در گام پنجم برای سازماندهی انواع مدل شایستگی باید یک چارچوب ایجاد کنیم. جهت به کارگیری الگوی مناسب باید به نحوه استفاده مدل و اهداف آن توجه کرد. مولفه‌هایی که جهت ایجاد چهارچوب مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل: نگرش، دانش، اهداف سازمانی، مهارت‌ها، وظایف، ارزش‌های سازمانی، رویداد‌ها و فعالیت‌ها، نقش گروهی، مسیر شغلی و… است.
- گام ششم
در این مرحله پس از ایجاد چهارچوب بایستی آن را کامل کنیم. برای این کار می‌توان از سه رویکرد زیر استفاده کرد:
_ رویکرد بالا به پایین: در این رویکرد جمعی از کارشناسان، مشاغل را شناسایی می‌کنند و مولفه‌های شایستگی را برای آنها تعریف می‌کنند. پس از آن جمعی از کارکنان آنها را مورد بررسی قرار می‌دهند.
_ رویکرد پایین به بالا: در این رویکرد کارکنان مهارت‌های لازم را شناسایی می‌کنند و پس از آن نقش‌های شغلی طراحی می‌شود.
_ رویکرد مدلسازی: در این رویکرد از اسناد سازمان جهت تعیین مولفه‌ها و مهارت‌ها استفاده می‌شود.
- گام هفتم
در گام هفتم بایستی از مدل‌های شایستگی جهت انجام فعالیت افراد استفاده شود. در حقیقت بایستی مدل شایستگی طراحی شده را به تجربه و مهارت افراد متصل کنیم.
کاربرد انواع مدل شایستگی در کسب و کار
دلایل متنوعی برای استفاده از انواع مدل شایستگی وجود دارد که در این قسمت قصد داریم به بررسی آنها بپردازیم:
- مدل شایستگی کارکنان به سازمان‌ها کمک می‌کند تا به آسانی عملکرد کارکنان خود را با راهبردهای سازمان یا اهداف آن همسو کنند.
- با توجه به این که در مدل‌های شایستگی دستورالعمل‌های مشخصی برای کارکنان ارائه شده است، این موضوع به آنها کمک می‌کند تا به مهارت‌ها، دانش‌ها و نوع رفتار خاصی را که برای موفقیت خود لازم دارند، دست یابند.
- یکی دیگر از کاربرد مدل شایستگی ایجاد فرصت‌های کسب مهارت است؛ چرا که در مدل‌های شایستگی، عملکردها و مهارت‌های مورد نیاز جهت کسب موفقیت کارکنان مشخص شده است و کارکنان نیز برای افزایش عملکرد خود می‌توانند مهارت‌های جدیدی را یاد بگیرند.
- با توجه به معیارهای مشخص شده در مدل شایستگی، سازمان‌ها می‌توانند با شناسایی کمبود‌ها مهارت‌های کارکنان خود را افزایش دهند و زمینه را برای رشد تخصصی و آموزش کارکنان خود فراهم سازند.
- مدل‌های شایستگی معیارهای واضحی را جهت ارزیابی عملکرد و کارایی کارکنان فراهم می‌کنند.
- پیاده‌سازی و اجرای مدل شایستگی برای توسعه کسب‌وکارهای نوپا ضروری است. زیرا با توجه به مولفه‌های معتبر می‌تواند راهنمای مسیر آینده سازمان باشد.
- به کمک مدل شایستگی، مدیریت منابع انسانی بسیار آسان‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شود و به صرفه‌جویی زمان مدیران هنگام مصاحبه کاری برای استخدام کارکنان کمک شایانی می‌کند.
- کاربرد مدل شایستگی مشخص کردن مسیر عملکرد نیروی کار است. در حقیقت مدل‌های شایستگی کارکنان را با استراتژی‌ها و اهداف سازمان همسو می‌کنند.
- مدل‌های شایستگی به مدیران کمک می‌کند تا نیازهای آموزشی کارکنان را به خوبی شناسایی کنند.
- مدل شایستگی کارکنان را از رفتارها و مهارت‌های مورد نیاز برای شغل خود آگاه می‌کند.
- مدل شایستگی جهت ارزیابی عملکرد کارکنان سیستم منصفانه‌ای را طراحی می‌کند.
- با توجه به اینکه در مدل‌های شایستگی مولفه‌ها و مهارت‌های مورد نیاز جهت استخدام افراد ذکر شده است، استخدام و انتخاب نیروی کار در مدل شایستگی بسیار کارآمدتر صورت می‌گیرد.
- یکی از کاربردهای مهم انواع مدل شایستگی، ایجاد برنامه‌ریزی شغلی اثربخش برای سازمان است. مدل‌های شایستگی با توجه به ایجاد شرایط متنوع در سازمان بسیار انعطاف‌پذیر هستند و در پیشبرد اهداف سازمان نقش اساسی دارند.
- مدل شایستگی سیستم مناسبی را جهت پاداش‌دهی و ارزیابی عملکرد کارکنان فراهم می‌کند.
- مدل شایستگی به مدیران کمک می‌کند تا مهارت‌های ضروری را جهت انجام فعالیت‌های سازمان تشخیص دهند و هنگام مصاحبه و استخدام، افراد کارآمدتری را انتخاب کنند.
- مدل‌های شایستگی به سازمان‌ها کمک می‌کند تا افراد متنوعی را جهت پیشبرد اهداف سازمان انتخاب کنند و با این کار می‌توانند مشکلات و مسائل را از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار دهند. در حقیقت گوناگونی جمعیت زن و مرد به موفقیت بیشتر سازمان کمک شایانی می‌کند.
- پس از طراحی مدل شایستگی، کسب موفقیت و دستیابی به اهداف سازمان بسیار آسان‌تر می‌شود.
همچنین یکی از ابزارهایی که در کنترل کیفیت کارکرد به مدیران کمک موثری می‌کند، برنامه حضور غیاب است.
سخن پایانی
هنگام طراحی مدل شایستگی مهارت‌ها، رفتار و دانش‌های مورد نیاز برای یک شغل مشخص می‌شود که به کارکنان و مدیران جهت دستیابی به اهداف سازمانی کمک بسیار زیادی می‌کند. تمام کسب و کارهای موفق جهت افزایش بهره‌وری در سازمان خود از انواع مدل شایستگی استفاده می‌کنند. مدل شایستگی به روند استخدام افراد کارآمد کمک می‌کند و همچنین زمینه را برای کسب مهارت‌های لازم کارکنان فراهم می‌سازد.
ایجاد چهارچوب لازم، ایجاد برنامه‌ریزی برای پیشرفت شغلی، کسب مهارت لازم، چگونگی بهبود عملکرد و رشد کارکنان در انواع مدل‌های شایستگی لحاظ می‌شود؛ بنابراین طراحی مدل شایستگی برای پیشرفت و موفقیت سازمان امری ضروری است. به طور کلی می‌توان گفت که مدل شایستگی راهنمایی برای شرح شایستگی‌های مورد نیاز افراد به منظور کسب موفقیت در یک سازمان است. امروزه در فضای منابع انسانی جهت استخدام، مدیریت عملکرد، جانشین‌پروری، کنترل کارکنان، برنامه‌ریزی جهت پیشرفت و… از انواع مدل شایستگی استفاده می‌شود.
اگر مدیران و کارکنان شایستگی‌های لازم را جهت انجام فعالیت‌های خود نداشته باشند، در حیطه کاری آنها بی‌نظمی بسیار زیادی رخ می‌دهد و همین امر موجب ورشکستگی و سقوط سازمان می‌شود. از این رو یکی از مولفه‌های موفقیت سازمان‌ها استفاده از انواع مدل شایستگی است. ما در این مقاله درباره انواع مدل شایستگی مطالبی را برای شما عزیزان بیان کردیم امیدوارم به کمک طراحی انواع مدل‌های شایستگی منابع انسانی موفقیت بیشتری را برای سازمان خود رقم بزنید. از همراهی شما سپاسگزاریم.
